Во последното столетие од особен политички интерес на Балканот е една научна гранка, а тоа е историјата. Навидум ќе си помислите дека државите вложувале во неа, ја развивале, ја унапредувале со цел истата да и послужи на човештвото, пренесувајќи ги искуствата и сознанијата од минатото. Првиот поглед секогаш лаже. Историјата на Балканот е оружјето на неостварените деветнаестовековни идеали, желби и претензии. Таа е одличен инструмент и на владеачките елити кои во неможност да им дадат нешто друго на своите избирачи, постојано ги дозираат со национализам, национални предавства и успеси, кои се како магла зад која стои грдата слика на општиот хаос. Токму во овој контекст може да се каже дека историјата односно општествените науки на Балканот се јатаганот на политиката.

Започнувајќи од народната перцепција за историјата, треба да се каже дека кај нас на историјата се гледа пред се како на еден чувар на државата и традицијата. Безбедно место во кое незадоволните од реалноста, безброј пати се навраќаат кон славното минато повторно реосудувајќи ги оние кои тоа минато им го одзеле. Теми и зборови присутни во безмалку секој политички говор на секој еде политичар изминативе скоро триесет години. Но како науката онаа која во вистинска смисла е олицетворение на истражување, проучување и исчезнување на резултатите преживува? Соочувајќи се со бројни економски проблеми, техничко просторни, кадровски, со еден збор речено колапс на сите основни начела за организирана научна работа, науката е особено свитлива под политичкото влијание. Многумина ќе помислат„науката сама се става во контекст на интересите на државата“, но приказната е сосема поинаква. Науката е приморана да се подвиткува на секој оној кој ќе вложи определена сума финансии, кои ќе овозможат лично и професионално исполнување. Во принцип се добива нешто како северно корејската политика наречена „политика на подароци“ каде секоја година врховниот лидер, доделува скапи подароци на најпослушните, највредните односно оние чија лојалност најмногу му треба.

Духовите од минатото често се ставаат и во контекст на иднината или како што нашите политичари често умеат да речат „патот кон прогресот“.Навидум нелогичен термин, секојдневна тема, бидејќи прогресот сам по себе филозофски гледано значи напредок, патување од една состојба до друга. Колку овој нелогичен израз во суштина ја дообјаснува нелогичноста на нашиот пристап кон напредокот е сосема посебна приказна и интересно поле за размислување. Нашата држава како една од мноштвото земји кои по 1991 година го променија политичкиот систем, од еднопартиски во повеќепартиски, наеднаш стави крај на старото искуство. Одново реизградувајќи го општеството, трудејќи се да се вклопи во современите политички текови и новата светска политика, тргна по „патот на прогресот“. За да определиме што е посакуваниот прогрес и кој прогрес сакаме да го постигнеме, треба пред се да ја согледаме перцепцијата на народот, од кој патем произлегуваат и неговите раководители- политичарите. Македонија како земја која во периодот пред Втората светска војна беше сиромашна, заостаната во инфраструктурниот, производниот сектор, со голема стапка на неписменост, без здравствена заштита, во период 1944-1991 напредуваше силно. Незавлегувајќи длабоко во историските процеси, доволно е да кажеме дека основниот дел од економско производната база, обраованието, здраствената заштита, мношто културни институции беа формирани токму тогаш. Ова самото по себе беше огромен напредок на целокупноста наречната македонско општество.

Независноста донесе нови предизвици. Повеќепартиски систем, нови економски политики, нова политичка реалност во светот, безмалку се загубија сите ориентири на дотогашното опшестество. Тука духовите на минатото односно историјата го зазедоа предното место во утврдување на тоа кој е крив за сегашната состојба. Се создаде една политичка клима која безмерно се поклопува со идеите на Али ефенди од XVIII век. Еден интелектуалец во османлиската држава, кога истата ги доживеа најголемите порази предложи едно интересно решение: „Сегашната состојба е лоша, бидејќи ги заборавивме добри обичаи од минатото“. Непознавајќи го овој автор но сите политики кои ги градеа властите одеа кон овој прилог. Раскрстување со душманите од минатото, лустрации, монографии, политичка пропаганда и уверување во „исконскиот корен“ на македонецот. Новата власт соочувајќи се со проблемите кои ги натрупа предходната власт, додека и бркаше духовите на минатото, истоти проблеми се обидува да ги реши со она што условно би sе нарекло духови на иднината. Ставено во секојдневен контекст тоа би биле оние среќни денови кои сите ќе ги доживееме по интеграцијата во ЕУ и НАТО. Што е суштинското на двете политики? Двете се базираат само на зборови, со без вооопшто или со сосема малку практични дела. Директно кажано две тотално нефукционални спротивности. Сходно на политичките поделби овие два духа се надвија над населението, делејќи ги, покрај веќе постоечките поделби на уште една а тоа е прогресивни или заглавени во минатото. Безмалку овие категории функционално не одговараат ниту на едната ниту на другата група. Накратко речено едно општество во кое владее популизам, но никако здраворазумна држвана политика на надворешен и внатрешен план.

Од особен интерес е секако и судирот на духовите од минатото и иднината. Овие судири најчесто доаѓаат кога за да стигнете во иднината, ќе ве натераат да расчистите со минатото, посебно дококу некој го има ултимативното право и рецептот како да се прилагодите и да ги разрешите проблемите. Рецепти и решенија кои произлегуаат од политичката кујна и незавршените, неостварени деветнаестовековни идеали, крикот на современиот национализам и фашизам. Спојот на овие два духа, односно пренесувањето на чистата историска линија во современ контекст, нејзиното користење за некакво епско спојување на тогашното и сегашното, под еден општ контролен конец на политиката не значи ништо повеќе туку една одлична основа за модерниот фашизам и национализам. Купувајќи институциите, економски ослабувувајќи го народот, труејќи го со национализам и фашизам, правејќи го лесна мета за оние кои му ветуваат светла иднина, под услов предходно од истите народот да биде прегазен, ремоделиран по нечиј вкус и потреба, вака изгледа нашиот пат кон прогресот. Опишаното предходно во текстот, се однесува, не само на Македонија, туку на Балканот како целина. Место во кое историјата е машина за гласови, јагатан против соседите, основа за територијална експанзија, а за жал се помалку успева да преживее како наука.

Васко Гичевски студент на Институт за Историја при Филозофски факултет, УКИМ, Скопје