Оригинални цитати од Битолските фермани пишани во труско време, а преведени на македонски јазик, ќе имаат можност да слушнат гостите на годинешното 13 издание на „Локум фест- музика и традиција“ во Битола. Фестивалот започнува утре со почеток од 20, 30 часот на плоштадот Магнолија во Битола со настап на ансамблот „Македонија“. Потоа следува приказната за ориентална Битола од Васко Гичевски и за крај на вечерта настапот на грчкиот виртуоз на хармоника Танос Ставридис и групата Дром.

Своето државно правно постоење оваа земја може да го следи од 1944 година, до ден денес. Во тој голем период од 74 години таа развила свои политички, културни, правни и социоекономски односи. Распадот на поранешната заедничката држава СФРЈ донесе не само политички туку и социјални реперкусии. Во времето на државно правното етбалирање се формираа и националните приказни и митови кои имаат определени огромни фалинки, кои впрочем се употребуваат до денес и истите се јавно познати и видливи. По нецели четериесет и шест години во 1991 година доаѓа до распад на општесвено политичкиот систем и оваа земја станува независна. Новиот период на национално остварување и дејствување започна, негирајќи ги митовите од предходниот систем. Сега фундаменти беа антикомунизмот,античкото минато, повторно се појавува борбата против „турскиот зулумќар“ но сега од нова призма која е тесно националистичка со тенденција на етноцентризам, плуралното општество и победата на демократијата како и религијата која е еден вид неформален, задскриен но сериозно силен столб. Врз основа на ова во сите Балкански земји се разви силен етноцентризам, меѓуетничка и меѓуверска нетрпеливост, односно состојбите деградираа до нивото на кое беа во Османлискиот период. Се забележува дека во овој конструкт отсуствува производно економскиот аспект кој пак е основното врзивно ткиво на нацијата како степен на организираност на народот. Последна карактеристика на овој конструкт е секако постојаното лутање низ историското минато со цел пронаоѓање цврста идентитетска основа, врз која ќе се базира државата. Ова пак не води до повторно реафирмирање на историското право за државност и митот за светоста и неменливоста на нацијата, кои се крајно погрешни и неодржливи тези.

Разгледувајќи ја економската историја ќе забележиме дека во периодот 1944-1991 година НРМ, па потоа СРМ доживува определен висок степен и брз развој на индустријализација. Овој процес кон крајот на 80 тите години ќе слабее за веќе во 90тите години, во првите наши „независни“ дни, потполно да крахира. Од овој крах не се изродија само економски проблеми. Проблемите од овој тип донесоа и еден друг нус продукт односно видоизменување на општествената перцепција. Соочувајќи се со мачното секојдневие, човекот природно реагирајќи во неможност да го реши проблемот си создаде свои психолошки слики, имагинарни светови односно како што викаат психолозите „своја комфорт зона“. „Комфорт зоната“ се одликува со карактеристиките наброени во првиот параграф. Основниот проблем во оваа општествена ситуација е тоа што овие психолошки слики не само што се потхрануваа од разни јавни мислители туку станаа и политичка абецеда. Абецеда која безусловно гарантираше победи на избори, и долги мандати. Во суштина ако направите сумарен преглед на политичките агенди и програми од 1991 година и заклучно со изборните програми за претседателските избори во оваа 2019 година се забележува следново: 1. Предоминација на националните „апстрактни“ теми; 2.Ветувања за нови и светли иднини, конкретно НАТО и ЕУ интеграции; 3. Слаби внатрешни економски, еколошки, образовни, научни и културни аспекти. Точката 3 која е најсуштинска и најболна, била и е до ден денес најмалку третирана и процентуално гледано зазема најмал дел од програмите на идните државници и функционери. Со тоа смислено но задскриено се испраќа порака дека најважното е да се зачуваат националните интереси и да се обезбеди светлата иднина. За да оствари втората точка, со оглед на тоа какви меѓународни околности имавме и имаме, првото логично и практично морално беше да се погази. Поинаку кажано првата точка била и ќе биде, најболната точка но и најпродуктивната за добивање гласови. Непостоењето и неработењето на аспектите наведени во точка три, ја обезбедува, генерерира веќе 27 години, гласачката машина. Недоволно образована, соочена со животнозагрозовачки и животноопстојувачки проблеми, заглавена во партиските шаблони на институциите, таа сесрдно се става и ќе се става во прегратката на партитократијата.

Партитократија се храни и опстојува со лажен национализам, силен егоцентризам, слабо образование и безброј партиски вработувања. Немајќи поинаков избор и оние што во себе носат квалитет, сакале или во изборот живот или смрт, логично е да го изберат она што ќе им даде живот. Во овој случај повторно животодавец, хранител, своевиден татко на општеството е партијата. Со неа се почнува, со неа се завршува. Орвеловски кажано во ова постоење иако како предзнак стои „ демократија“ е всушност „Животинска фарма“ со некои „животни“ кои се повеќе а некои кои се помалку „животни“. Јас би се запрашал ако демократијата е волјата на демосот, тогаш кој е демосот и што е демосот во оваа ситуација? Демосот изгледа е понижен, угнетен и беспомошен до тој степен, фаќајќи се во коштец со својот брат, другар, колега и за најмало партиско ветување за вработување, или било каква друга лукративна ситна придобивка од новата власт. Лениновски речено слободата во капиталистичките општества е еднаква со слободата во античките робовладетелски општества.

Дијалектичкиот социоисториски круг пренесен во погорните редови ни ја дава денешната ситуација која можеме да ја наречеме, безусловна, макијавелистичка паритоткратија. Економскиот пад, распадот на општесвените норми и правила, политичката безидејност и ефтиното политичко поентирање, немоќта односно повеќе би се рекло немањето желба на народот да се спротистави се животната сила на оваа општествена болест. Искоренувањето и лечењето е лесно ама е долго. Тендицијата да се размислува надвор од понудените рамки, да се дејствува сходно на убедувањата и наобразбата, дрско и безмилосно спротиставување на се што е: нецелоисходно, глупаво и неефективно, се основните орудија на оваа борба.

Васко Гичевски, Студент на Институт за историја при Филозофски Факултет, УКИМ, Скопје

Општеството е збир на поединци, кои живеат на определен простор, во определено време, практикувајќи определена култура, споредувајќи определена слична свест односно психолошка слика за некои појави. Културата пак како еден од основните белези на општеството е се она материјално и нематеријално што човекот го создава за време на својот живот. Култура се формира врз база на некакви знаења, односно таа е резултат на човековите знаења умеења и вештини кои пак се усвојуваат преку процесот на воспитание и образование. Основата за постоење на се предходно е економијата односно материјалниот аспект на човекови пројави и форми на организирање. Поинаку кажано економијата е примарната дејност а образованието и културата се терцијални односно услужни дејности. За еден ваков поприлично сложен систем да постои и функционира, нужна е политиката која го организира надгледува, плански вложува и надградува овој процес.

Во нашата земја евидентни се процесите на руинирање на образовниот систем, културата , економијата а сето тоа е во суштина вина на политиката која се практикува во изминативе две децении. Преку ерозијата на економско производните услови на земјата по распадот на социјализмот, се распадна и морално иделистичкиот постамент на сите останати општествени столбови. Науката, културата, образованието, станаа и сеуште се само мртво слово на хартија. Хартија која што нималку не вреди доколку зборовите испишани на неа не произлегуват од практиката и не решаваат практични проблеми. Но од каде всушност започнаа овие проблеми? Виновник за овие состојби се пронаоѓа во онаа категорија што овој систем треба да го управува, стимулира и надградува а тоа е политиката сфатена во широка смисла на зборот. Долго време наназад овие општествени столбови не беа ништо повеќе од проста декорација на партискиот режим. Украс кој со време се претвори, во вносно поле за бројни партиски кадри кои, само седеа и допринесуваа односно може да се рече дека сеуште допринесуваат кон општиот колапс.

Економскиот аспект, основната движечка сила, безмалку веќе е мртов. Во вакви услови многу е тешко со малку финансии да се изведе нешто квалитетно, но не е невозможно. Со вистински кадри на вистинско место, со многу труд и постојанство навистина можат да се направат. Вистинските кадри пак не паѓаат од небесната шир туку тие треба да се формираат низ еден долг процес на образование. Во услови кога образовниот систем ви е руиниран до точка на формалистичко постоење, не може во суштина да очекувате никаков прогрес туку само дополнителен колапс. Палијативните реформи, разноразните партиски решенија, кои само номотехнички се менуваат а суштински се исти, едвај да може да се класифицираат како палијативни- привремени, површни, а научна фантастика е да се зборува дека тие нешто и ќе променат. Базирањето на политиките врз етнички,национален, па и верски концепт, представува само дополнителен товар на овој систем. Овие пристапи ширум ја отвораат вратата за политикантство со културните, научните и образовните проекти, па дури се отвара и врата за фашизмот, доколку истите средства ги распеделувата по определена групациска припадност од било кој вид. Постапките од ваков тип пак представуваат, погребение на и онака формално функционалните основни институции на општеството. Невложувајќи во системот на надградувајќи го, го осудуваме истиот на колапс, а општеството на уназадување.

Општествено уназадување, термин кој доколку се сфати во широк контекст е можеби најсоодветниот термин за оценување на движењата и процесите во современото македонско општество. Доколку успееме да го замислиме магичниот круг : политика, економија, образование, култура, како некоја уметничка креација односно како слика за целокупното македонско општество, тогаш верувам дека ќе согледаме слика која што никој не би сакал да ја гледа. Одговорноста за ова дело за жал нема да можеме да ја префрлиме само на политиката. Колективитетот наречен општество е воедно и главниот губитник но и главен виновник за ваквите состојби. Конформизмот на индивидуите, кои безкомпромисно прифаќаат се што ќе им се сервира, сервилно служејќи на теснопартиските цели и мегалолидерските хирови, се извршителите на бескрајната декаденција во форма на македонскиот маѓепсан круг: политика, економија, образование, култура.

Васко Гичевски, Студент на Институт за историја при Филозофски Факултет, УКИМ, Скопје

Последната деценија на XX век и век и првите две децении на XXI век е еден краток, но како ретко кој друг историски период конфузен и тежок за класификација. Некои го нарекуваа транзиција, според дефиницијата на Емил Диркем многу наликува на аномија, според Марксовиот поглед можеме да го карактеризираме како крах и врвна криза на светскиот капитализам, според Маршал тоа е глобализацијата во своите породилни маки итн итн. Во суштина ќе го препознаете во бројни филозофски идеи, и размисли, но сепак останува прашањето „што “ навистина е ? Доколку се направи проста компарација и сумаризација тогаш лесно се доаѓа до заклучок дека основните карактеристики на овој период се: кризата, невладеење на општествени норми, сиромаштија, крвопролевање, националистички стеги и одлагање на дејствијата. Токму ова одлагање односно мораториум е клучниот термин.

Во природата на човековиот дух е да прави психолошки бариери и порекции, да гради своја комфорт зона, односно да ги одлага и прикрива реалните проблеми за определено време а притоа да чувствува определено задоволство. Ако оваа аналогија се пренесе на социо политичко и општествено еконоско ниво тогаш тоа значи дека овој мораториум на владеачките кругови им носи: власт, моќ и пари. За разлика од придобивките кои ги имаат властодржците, населението ја пробива рамката на сиромаштија, секоја година се повеќе се руинира производниот систем а тоа по природа генерира невработеност, а невработеноста социјални немири и проблеми. Немање на економски средства и слаб примарен сектор предизвикува крах во терцијалниот сектор. Од тука сосема едноставно е да се заклучи зошто во основа ги имаме проблемите во здравството, образованието како два носечки столба кои кога попуштаат, носат потполен крах на општеството како целина. Овие предпоставки налагаат да се постави едно важно прашање. Како во ваков период на „одлагање“ во суштина преживуваат политичките партии и политичари кои се присутни на политичката сцена колку што е и овој мачен период?

Политичките партии односно политичарите многу вешто го користат па и до определена мерка ги креираат ваквите состојби. Добивање на избори, без нудење на никаква економска платформа, со празни ветувања на реформи, проткаени со силна нитка на национализам, етноцентризам и фашизам. Согледувајќи ја реалноста, човекот како битие кое е делумно материјално и делумно духовно, истакаено со нитките на егоизмот, скоро секогаш за своите грешки обвинува некој друг. Кон ова се додава и карактеристичното чувството за историцизам, односно чувството за своето минато и пред кој секој нас во определена мера го носи во себе. Вештото комбинирање на овие преддиспозиции, го дава рецептот за успех и преживување на политички елити. Соочувајќи се со лошата реалност, народот бара и трага по славно минато, тоа минато некогаш и некаде поради некого прекинало. Имајќи ја предвид бурната историја на Балканот, многу е лесно скоро во секого да вперите прст и да го обвините. Според некоја дедукција тогашниот непријател, кочничар итн. е и сегашен. Доколку ова го ставите во мас медиумите и го форсирате секојдневно, тоа од определена квази историја, ќе стане реалност. Со други зборови релноста ја одлагате односно и ставате мораториум а на нејзино место носите некаква квази историска, полна со предрасуди и халуцинации реалност. Работникот, бедниот болниот, сега добива некаква слика дека власта не е таа што е виновна туку некој определен етникум/вера, или некоја надворешна сила. Вакво одлагање на реалноста е интересно што може да се случи и со проекција за „среќата во идниот век“. Безмалку по истиот метод објаснет погоре, со речивост и ревносност на средновековната, феудална схоластика и демагогија. Две Потемкини села, во кои како во логор е заробено населението и кои се меѓусебно спротиставени и водат исто така безсмислена војна кој е за иднината кој е против неа а во суштина и двата табори се заглавени во некој неопределен простор и време кој не кореспондира со реалноста.

На прв поглед оваа состојба наликува дека ќе трае се додека властодржците сакаат, односно со речникот на теоретичарот Махир Чајан се додека „ се одржува вештачката рамнотежа“. Заборавениот Хегелов „Дух на промената“ сепак ја работи својата работа, подмолно. Сфаќајки ја безцелноста на одложувачките Потемкинови села, нивните идеи и спорови, народните маси се почесто и побројно одбиваат да учествуваат во битките на кметовите на тие две села. Мораториумот преоѓа во апатија, апатијата во страдање а страдањето во идеализам. Идеализмот предизвикува бавно но силно обединување на двата предходно спротиставени Потемкинови табори, на основи сосема спротивни од тие кои ги разделуваа. Обединувачка рамка стануваат: социјалната правда, економија, образование, здравство, накратко речено целокупна ренесанса на општеството. Оваа ренесанса скоро никогаш не се случува со „општествен договор“ што своевремено го заговараше Русо. Силните и коренити промени бараат, длабоко прочистување на што се покажа како неквалитетно, медиокретско и безперспективно. Општествена ренесанса може да се случи само со општествена револуција. Револуција на свеста, на знаењата, дејствувањето, производството, живеењето. Потполно укинување на се неквалитетно а етаблирање на се она корисно, прогресивно и перспективно.

Крајот на мораториумот секогаш е тежок. Првиот удар се нанесува со соочување со суровиот материјализам и реалност. Крајниот удар е општата социјална револуција. Дефинитивно заминување од историската сцена ќе се случи во оној момент кога во пост револуционерниот период ќе се уцврстат здравите вредности, норми и дејствија од сите аспекти. Притоа секогаш, секој треба да е свесен од ризикот за повторно застранување. Таа неминовна свесност, во суштина е основниот гарант и механизам за спречување на повторно повампирување на предхоните мораториумски Потемкинови состојби. Борбата и истрајноста е клучниот елемент за успех! Патот кон великолепниот крај е тежок но е секогаш проткаен со мислата на Брехт „Оној кој се бори може да изгуби, оној кој се откажал веќе изгубил“ а успехот на борбата со мислата на Маркс „Критика кон се и секого“.

Пишува: Васко Гичевски студент на Институт за Историја при Филозофски факултет, УКИМ, Скопје