Изминативе години, некако се добива впечаток дека најкористени зборови во политиката, медиумите и општо, во секојдневното општествено функционирање се демократијата и плурализмот. Термини кои се наметнаа како потребни однос пожелни и цел како антитеза на едно партискиот систем кој беше во функција од 1945 до 1991 година. Доколку суштински се задлабочите во терминот демократија иако се навратите на нејзиниот историјат, ќе сфатите дека таа ретко кога во вистинска смисла била владеење на народот. Така на пример, во антиката демос- народот, бил оној кој имал определен имотен цензус, по Француската револуција состојбата била иста повторно имало паричен цензус но и еден новитет е тоа е возраст на која би смееле да гласате, се до средината на XX век целосно гласачко право немаат жените, а во некои земји ни до ден денес. Сумарно кажано демократијата колку и тоа перфидно да звучи е всушност владеење на малкумина избрани врз останатото мнозинство. Плурализмот пак вториот најкористен термин кај нас, значи многустраност и поливалентност во изборот. Во суштина тоа е термин со кој би се означило разногласието во политичка смисла.

Развојот на овие идеи кај нас воопшто не го следел развојот на западно европските земји. Поради историските околности Македонија, дури и во првата деценија на XX век сеуште имала полуфеудален општествено политички систем. Терминот полуфеудален, а не феудален се користи главно поради тоа што, Османлиската империја од 1839 се обидивала да спроведе мноштво реформи од сите аспекти, но да ја задржи нејзината теократска-феудална суштина. По Балканските и Првата светска војна, оваа територија потпаѓа под власта на Кралството СХС подоцна кралство Југославија., држава која според својот општествено политички систем беше налик на европските монархии, но управуваше со население задоено со типичен феудален менталитет и следствено на тоа живот, начин на производство и политичко дејствување. Поинаку кажано, во оваа средина, барем во политички аспект доволно беше да се знае кој е владетелот и зошто тој е владетел. Поопсежно и подлабоко размислување од ова немаше а и во суштина беше возможно. Земајќи во предвид дека Македонија, според пописите на Кралството СХС беше втора по број на неписмено население со околу 80%, за развој на критичка мисла или воопшто било каква мисла тешко може да стане збор. По нецели триесет и кусур години, македонското население и земја, опустошено од Втората светска војна ќе завлезе во водите на социјализмот.

Населението кое во период од нецели 33 години излезе од една типично феудална теократска држава Османлиската империја, влезе во системот на балканските монархии кои иако беа проевропски ориентирани длабоко во основите се фундираат врз османлискиот принцип, сега ќе зачекори по патот на диктатурата на пролетеријатот марширајки кон идеалите и стремежи на работничката класа- комунизмот. Овој концепт беше сосема нов светоглед за населението, а реалните услови пак не дозволувале остварување на социјалистичкиот идеал. Економско производните апаратури беа во фазата на либералниот капитализам, што пак е недоволно за социјалистичка револуција, која за да биде целoисходна треба да се изведе во земји со монополистички капитализам односно со висок степен на економско производна развиеност. Деривациите на марксизмот кои настанаа на Балканот всушност се само вешти копии и прилагодувања на Лениновиот модел, кој беше првата адаптација на Марксистичката теорија, бидејќи и царска Русија немаше пред услови за социјалистичка револуција. Предвоениот Балкан се карактеризираше со:

1.Спротивности помеѓу трудот и капиталот,империјалистички спротивности и феудални остатоци.

2.Нерешени национални прашања.

3.Спротивност помеѓу општествените слоеви.

4.Политичка обесправеност на народните маси

Дејствувајќи во вакви услови, задачата на новата власт да го издигне населението барем на едно минимум развиено ниво не беше лесна. Во период од 46 години социјалистичка Југославија, вложуваше напори да го издигне образованието, производството, севкупно кажано квалитетот на животот. Сепак оваа држава потфрли можеби во најосновната тема односно развојот на општественото мислење или поинаку кажано „менталитетот на народот“ Во овој случај населението повторно се прилагоди на еднопартискиот политички систем па така како што во османлиско време викаше „Да живее султанот“ во Кралството СХС „Да живее кралот“ во СФРЈ говореше „Да живее Тито и и другарот Колишевски“. По воведувањето на повеќе партискиот систем односно плурализмот и „демократијата“, наговестувајќи период во кој либералната мисла ќе цвета се случи сосема спротивното. Населението и овој пат повторно се прилагоди кон новонастанатите состојби па така сега стана критички настроено, со малку или без воопшто никаква основа, сублимирајќи ги своите гледишта за општествените појави преку призмата на определената политичка опција. Во суштина така наречението плурализам стана биполарен систем на две големи парти, кои коалицираат со неколку помали. Процес во кои вториве безмалку исчезнуваат во закрилата на двете големи, менувајќи ги страните сходно на моменталната политичка ситуација. Нивните поддржувачи кои порано беа концентрирани на еден лидер, сега вушност се поделени на повеќе мали групации со свои лидери, кои безмерно ги величаат. Мотивите за ова величење се неколкукратни но воглавно можат да се поделат на: економски, национални и идеолошки. Првиот тип на мотиви е најсилен бидејќи секој член се надева дека неговата партија ќе му овозможи егзистенција, вториот мотив во принцип важи за десно ориентираните и партиите со строго етнички или национален карактер. Додека третиот мотив најмалку застапен и се јавува во сосема ретки случаеви. Може слободно да се каже дека предходниот опис на мотивите е всушност темелно расчленување на мислите, желбата, мотивот за еден македонски граѓанин да стане поддржувач или член на определена партија.

Се предходно изнесено може да се окарактеризира како историја, теорија и практика на демократијата во македонска верзија или еден сумарен преглед на политичката традиција. Либерален политички систем, воспоставен во држава со население кое едноставно нема политичка традиција на критичност, процедуралност, гласност. Осознавајќи го овој факт во суштина може да се заклучи дека всушност демократијата и плурализмот кај нас, не се ништо повеќе освен, авторитарна политичка клима, растурена во неколку центри, кои водат меѓусебна борба со цел да ја заземат централната власт, односно да добијат авторитативна моќ во вистинска смисла на зборот.

Васко Гичевски, Студент на Институт за историја при Филозофски Факултет, УКИМ, Скопје

(Ставовите изнесени во колумните не се ставови на редакцијата на Апла.мк. Затоа Апла.мк не сноси одоговорност за содржината на истите)

И кабастиот отпад се чисти, само пријавете локација да не Ве промашат!

Можеме од почеток,таков е редот. Некој тивко праша: “А зошто толку многу еколошки акции сега и секаде?“. Па прво затоа што се потребни и неопходни! Општествено-политичкото уредување на една држава се гледа и по нејзиниот двор (еколошка свест), а ние овде некако сме навикнале само и САМО да критикуваме. Мегдан за мерење и берење политички поени има...ама не сега и не на оваа тема.

Во Битола како никогаш досега,а за волја на вистината и низ скоро сите општини и Град Скопје започнаа еко акции за чистење на отпадот низ урбаните локации. Сите jавни претпријатија на повик на граѓанството помагаат да се исчисти отпадот, кој неретко е и на приватен имот. Велам “помагаат“, иако е тоа во нивната основна дејност или што би се рекло тоа им е работа, бидејќи отпад просто извира, а локации на кои никогаш не бил фрлан и важеле за чисти и одржани, се претвораат во мини диви депонии.

Се чисти и по секоја акција се слуша глас од дното: “Батали бе брат,од партија е! Ела давам по едно кафе на Широк Сокак“, по што нормално, онака низ муабет, исфрла секрет од нос и од уста и фрла отпушок од цигара на сред улица!

И се ќе беше во ред ако страдавме од колективна амнезија и ако не ни беа во некој фолдер во главата фото сесиите од не така далечно време со акциите “засади дрво“. Е арно ама, тоа ме носи до површна психоанализа ( велам површна оти ми е страв во длабокото да одам ) на втор сегмент. Има отпад и ОТПАД. За овај првиот,ако не се заортачиме сите и не се претвориме во ЕКО армија која ќе објави војна на зулумџиите, мав ни е планот,онака по битолски. Ама овој вториот,кој има човечки предзнак или телотворение, ни „Комуналец“ не го чисти!

Патем Финска која претседава со Европската Унија како прв приоритет во своето “управување“ го има токму еколошкиот сегмент и здравата животна средина. Или и тие извештаи не се читаат? Па нели ЕУ и НАТО ни се заеднички мечти?! Интересни некои ликови никнаа и се самокрунисаа за “зелени“ гласноговорници. Уште поинтересно е КАКО се борат против нехигиена, притоа слабо снаоѓајќи се со својата сопствена ментална. Карактерниот отпад ни стана повеќе животозагрозувачки , додека се помалку се има слух за отпадот кој ни смрди под носот.

И тука некаде би го поставила прашањето: “А каде сте вие на еколошките акции низ Битола и битолско?“ Па имало вакви и онакви политички претставници...е арно де! Во основа секој човек е политичко битие и тоа се учи на школо нешто пред или по лекцијата дека семејството е основна клетка на општеството. Или и од тој час избегавте?! Имаше своевремено т.н работни акции,иако за волја на вистината тоа беше еднопартиски систем, но не гледам зошто добрите нешта да не ги задржиме и во плуралистичко општество. Зошто сите ние не ги затвориме устите,не ги оставиме социјално-мрежестите сарказми и невоспитаности за миг и не ги засукаме ракавите?! И кога сме кај работните акции од едно време,имаше едно пролетерско мото кое и ден денес често го користиме...“нема одмора док траје обнова“. Хм...обнова?! Па белким требаше да обновиме, па да одмориме, а не да одмориме, па да обновиме,не? Обновата е најмалку политички аспект, ами социјален и пред се развоен и еколошки. Лош е овој карактерниот отпад...многу лош! Сега ми има смисла она старското: “Ѓубре едно, тита таму ( тита по битолски не гибај )“.

И за да оваа колумна не премине во роман, поентите се јасни.

Би сакала да дочекам ден во кој сите ќе ве видам на ЕКО акција без притоа некој да праша кој ја организира и зошто. Тоа ЗОШТО ме убива! Премногу УПМ честички се тоа за мој вкус! Ни да ве прашам, ни да ме прашате од која партија сме. Една партија имаме-Битола! ...........или грешам?...........Заклучок: ЧИСТИМЕ ЃУБРЕ! Од улица, од дома, од река, од канта, од уста, од мозок ,од срце! Загриженост и емпатија на ниво филмска награда Оскар за глума, оставете си по дома!

За крај,една случка од вечерта после последната досега, а првата од низата кои ќе следат ЕКО акции...наидов на група млади момци ( средношколци ) во градскиот парк. Разјадени, размезени, распиени, распослани и расположени на една од клупите. “Производство“ на ѓубре околу нив кубик на 5 минути. И морам да признаам дека ги демнев и морам да признаам дека бев сигурна дека така безгрижно ќе остават се зад нив и морам да признаам дека бев спремна за лекција држење , наострена до немајкаде. Е ама затоа гард не се крева напразно! Си завршија со дружбата и со смеата, јас тријам раце, се токмам и..........дечките вадат кеси! Шок!!! Си го собираат цело ѓубре од на клупа, од под клупа, од на трева и го фрлаат во првата корпа! Срцето ми се насмеа, ете за една таква нормална работа срце ми се наполна. Разочарана од себеси заради сомнежот, не додржав, станав да ги запознаам, да им се претставам и да ги пофалам. А тие онака понизно, воспитано и со смеење се заблагодарија. И ако ова го читаат,уште еднаш јавно им велам ФАЛА ВИ што ме усрамивте мене, а не себеси. Браво златни деца!

И така...децата ќе се трудат да ни залепат по некој фластер ваму или таму,а ние ќе си се селектираме...отпадно. Како и да е,ако размислам подобро...карактерен отпаду, остани ѓубре до крај! Ем полесно ќе се справам, ем таму на крајот „Комуналец“ ќе помине да те собери! 

Пишува Татјана Крнчева, советник во Општина Битола 

(Ставовите изнесени во колумните не се ставови на редакцијата на Апла.мк. Затоа Апла.мк не сноси одоговорност за содржината на истите)

Бев, видов, слушнав!