Јас сум од Битола. Роден и растен тука. Можеби Вам тоа не Ви значи, ама мене – МНОГУ ! Горд сум на мојот град, од многу причини за кои можам да зборувам до сабајле; Градот на Конзулите, клавирите, спортот, Саатот, архитектурата, Ајри Демировски, Кирил Македонски, песните.....и уште многу, многу причини. Еве една од многуте, една од (можеби) најважните причини...

Битола од секогаш била град за почит. Град над градовите. Овде (во непосредна околина на Битола), е пронајден најстариот арте-факт, во Неолитот (праисторија), 6000 години, пред наша ера. КУЌАТА ОД ПОРОДИН ! Овој арте-факт, е најстар во Европа. Еве малку историја...

Во осумдесеттите години на минатиот век, на просторот на европските држави престојуваше Проф. Г-ѓа Марија Гимбутас, светски познат археолог, со потекло од Америка. Таа од секоја држава (меѓу кои и Македонија) собираше мали парченца, арте-факти од Неолитот (праисторија), ги носеше во Америка, и таму во три референтни лаборатории ја испитуваше нивната старост, со Ц14 - изотоп на Ураниум. Подоцна, како резултат од исцрпното и темелно истражување, таа напиша книга за праисторијата, и (на околу триста страни, А4 формат), ја опиша праисторијата во Европа. На насловната страна на нејзиното капитално дело (со тврд повез), е КУЌАТА ОД ПОРОДИН ! Таа тврди дека целокупната европска цивилизација започнува од Пелагонија, од БИТОЛА. Ова го докажува најголемиот светски научник-археолог од Америка – Проф. Марија Гимбутас.

КУЌАТА ОД ПОРОДИН има правоаголна форма со кров во форма на полуцилиндар - хиперболичен параболоид. Тешко е да се изговори, а неспоредливо потешко е да се направи такво нешто.

Инаку, куќата од Породин е надземна градба, за разлика од сите други куќи од овој период, во околните држави. Тие биле половина вкопани во земја – земуници. КУЌАТА ОД ПОРОДИН има силно изразена естетика, а тоа најдобро може да се види при дизајнот на вратата и прозорите.

Овој величествен, уникатен и неповторлив арте-факт, е изложен во музејската поставка во битолскиот Музеј.

И уште еден куриозитет: Пред неколку години, на веб страницата на Национална географија, во рубриката – “Сакам да знам”, ( “I want to know”) некој прашал : “Каде и кога е направена првата плескавица во Европа ?” Одговорот( на конзилиумот стручни лица и доктори од разни области), од оваа телевизија бил: “Првата плескавица е направена во праисторијата (Неолитот), во битолскиот регион, во Пелагонија – Република Македонија”. Ех, каква привилегија е да си од Битола !

 Дипл. Инг. Арх. Зоран Николовски

Минато време...

Еден убав сончев ден многу одамна, се собрале  граѓаните на Вавилон, па заеднички и сложно, се договориле да изградат некој многу голем објект, некоја многу висока градба - кула, со чија помош  ќе се искачат  високо горе во небото, за да бидат равни на Бога, или (барем),  блиску до Него. Се собрал многу народ и многу мајстори од сите страни и од сите делови на Вавилон. Лесно се обединуваат луѓето, ако имаат заедничка идеа, ако ја имаат истата цел.  За градба го одбрале најприкладното место, најголемата равница. За главен мајстор го одбрале најдобриот. Знам, звучи невероватно, и знам дека малкумина од нас веруваат дека некогаш имало и такви времиња, кога ете, се одбирале НАЈДОБРИТЕ...  Како и да е, кога биле сигурни дека имаат  с`е што им е потребно -  ја започнале градбата. Работеле дење и ноќе,  без прекин, без чувство на замор. А за градежен материјал користреле само, камен, малтер, пот и солзи... 

Кулата почнала да се виши с`е повисоко и повисоко, се пробила и над облаците, високо во небото... Стотици пати сонцето го прошетал својот вообичаен пат од исток  кон запад, и исто толку пати месечината, (длабоко во ноќта), им била главен светилник при работата. Се раѓале нови деца, а „заминувале” најстарите. Се менувале генерации и генерации,......градбата не смеела да запре...

Кога идеата Ви е неповторлива, а желбата бескомпромисна, ништо не може да Ве спречи !

Сегашно време...

На југо-западниот раб на пелагониската равница, во прегратките на магичната Баба планина, се наоѓа битолскиот Вавилон. И тука многупати се собирале мајстори, и тука многупати народот  се обединувал, и многупати  почнувале да градат. Многу изградиле, но многу, и не изградиле.  А можеби и не ги одбирале најдобрите, како  некогаш во стариот  Вавилон ? Не знам. Знам само дека  НАЈДОБРИОТ  може да биде доволно сугестивен за да мобилизира  и  регрутира граѓани. Лесно се обединуваат луѓето, ако имаат заедничка идеа, ако ја имаат истата цел.  

Можеби граѓаните битолски и не биле толку многу сплотени и сложни  како оние во Вавилон ? И тоа не знам. Ама знам дека во ова денешно -  модерно време, граѓаните  с`е повеќе знаат што сакаат и с`е повеќе се свесни што треба да добијат. Секојдневно слушаат како други населени места напредуваат и се модернизираат, секојдневно гледаат како други урбани единици прогресираат во секоја сфера на живеењето и на секое друго поле. Ох, мачно и неподносливо е чувството на потчинетост и инфериорност, затоа што генетскиот код во овој дел од пелагониската рамница од секогаш бил, и за секогаш ќе остане – СУПЕРИОРНОСТ!  А мене, единствено нешто што ми дава супериорна самоувереност и безмилосно ме гордее, е светлината во очите на моите сограѓани. Ете, од каде треба да започнеме !  Таа светлина ќе ни го покаже патот по кој треба да кинисаме...

А во одсјајот од светлината од очите на моите сограѓани, (како со краснопис), на битолски јазик  е запишан заветот на старите вавилонци:

Кога идеата Ви е неповторлива, а желбата бескомпромисна , ништо не може да Ве спречи !   

Со почит,

Дипл. Инг. Арх. Зоран Николовски

Стојан: “Учи ме мајко, карај ме,

               како да ја земам Лиљана,... ”

Мајката: “Направи чешма шарена,

                 сите другарки ќе дојдат,

                 белки и Лиљана ќе дојде”

Епилог: Стојан повикал триста мајстори,

                 и чешма шарена направил,

                 и вода дотекла студена,

                сите девојки се собрале,

                 ама, кучка Лиљана, не дошла,...

Џабе чешмата. Лоша проценка за инвестиција, џабе пари фрлени...

Ова е сижето на една голема љубовна приказна од пред неколку векови. Гледате и сами дека некои работи и после толку многу години – не се менуваат. Исти се. А денес, содржината на песната звучи толку современо и модерно, како сега да е напишана. С`е е исто. Нема разлика. Единствена разлика е амбиентот (опкружувањето) т.е. сценографијата и костимографијата. Денешниот “Стојан” е ист како оној од минатото, веднаш ќе го препознаете. Човек што трча по лажни вредности и човек што не знае како да ја оствари својата цел.

Ќе се обидам љубовните јадови и страдања на тогашниот Стојан, да ги “преведам”, на денешен современ јазик, со современа сценографија и костими, и со денешниот “Стојан” во главната улога.

Стојан: “Учи ме мајко, карај ме, како да ја земам Лиљана,... ”

Мајката: - Земи ја синко вечер “Мечката” на тато, сврти два круга и паркирај ја пред “Расчекор”. Сите девојки ќе те видат, белки и Лиљана ќе те примети,…

Стојан: - Браво мамо, една си ! Многу те бива. Така ќе направам,...

И Стојан “мечката” ја зел, и два круга свртил и паркирал,... ама,.....ама, кучка Лиљана, “од ремен не го удрила”. Различни табиети.

     Токму така. Во животот (дали бил пред многу векови или денес) постојат само ДВА изборa; Или ќе го “билдате” паричникот, или ќе го “билдате” умот. Трето – нема. Изборот е Ваш, и САМО Ваш.

     И христијанството, како религија се темели на овие ДВА избора. Во КРСТОТ Исусов, се содржат и умот и паричникот. Вертикалниот дел на крстот, духовноста и образованието (умот), и хоризонталниот дел, алузија на земниот живот, т.е. материјалните богатства, - паричникот.

Како Моцарт и Салиери, како Тесла и Едисон, како Лиљана и Стојан. Првиот од двајцата “вертикален”, вториот “хоризонтален”.

     Не знам, но можеби Стојан ќе имал поголем успех кај Лиљана, ако наместо трошење пари – напишел песна или љубовно писмо. Или, ако наместо губење време и безделничење, изучел за Инжињер, и сам ја изградел чешмата.

Можеби неговата “чешма”, немало да е толку скапа и шарена како во песната, но, сигурно би била единствена и уникатна – неповторлива ! Оти, ВИСТИНСКИТЕ “ракотворби” (на денешен јазик: проекти) не се прават со радост и забава, туку со чемер и болка. Со љубов и чувства осмислени, со солзи и тага изградени.

   А, има ли нешто поубаво, има ли нешто подрагоцено и повозвишено од тоа, кога сами ќе направите нешто и на тоа ќе се потпишете ?

Само по тоа ќе не запаметат генерациите после нас.

По сработеното и по своерачниот потпис !

Дипл.инг.арх. Зоран Николовски

“Наведната глава, сабја не ја сечи”

(Македонска народна поговорка-

Има голема вистина во оваа поговорка. Главата е физичка димензија, и неа само “сабја” може да ја пресече. Но, со наведнатата глава, (а со тоа и телото), во голема опасност е Вашата НЕВИНОСТ т.е. ЧЕСТА. И сега повторно, секој од нас треба да се “исправи” пред големата дилема ! Што ни е поважно, што ни е подрагоцено ? Главата или честа ? Одговорот е во секој од нас поединечно. Проблемот не е колективен, проблемот е крајно персонален, личен и интимен. Со исти драмски контраст, се имињата на двете страни на монетата: “Писмо или Глава” Во главата е материјалниот свет, во писмото се емоциите...

Сепак, мислам дека (можеби) полесно ќе ја разрешиме големата дилема, доколку му дозволиме на Леонардо да Винчи, со неколку пишани реченици во форма на басна, да ни одговори на некои прашања, на кои многумина не можат сами да си одговорат,......

.....Тој ден беше врнежлив и тмурен, како ретко кога. Длабоко во шумата беше таков мрак, чиниш, се споиле небото и земјата. Само светлината од силните громови, покажуваше дека мракот има и друго лице. Но, без разлика на с`е, и на таков ден треба да се јаде. Физиологијата (како таква), не признава климатски пореметувања. Младиот Хермелин, ја извади главата од дупката, која беше негов дом, го забележа невремето, но сепак, излезе надвор во потрага по храна. Шеташе така наоколу, намокрен “до гола кожа”, и одеднаш, во непосредна близина забележа двајца ловџии. Веднаш, инстиктивно, го смени правецот на движење и сета сила, се упати назад кон неговиот дом. Таму, само таму во домот е неговиот спас. Трчаше толку силно, небаре душата ќе му излезе на носот, а околу него се слушаа само фучењата на ловџиските куршуми. Стигна едвам до неговиот дом, и само уште еден миг да рипне, и да се пикне во дупката, и да се спаси и, .............Како гром да го удри ! Забележа дека, неговиот дом, (како последица од силниот дожд), се наполнил со кал и нечистотии,.....Застана пред дупката исправено и гордо, како пред свежо ископан гроб за мртовец. Тој, Хермелинот, не е како другите животни. Тој не смее да го извалка своето крзно. Крзното му е аманет. Крзното нему му е с`е во животот. Стоеше така исправен, ко препариран, и свесно го “пречека” првиот куршум, во своето мало срце...

Ќе се сложиш драг читателу, дека ова е (можеби) една од ретките басни со тажен крај. Така е. Но, имајќи ја во предвид темата на оваа басна, нормално е, и природно е, да има ваков завршеток. Најчесто вака завршуваат и многумина во човечкиот род, на кои “крзното” т.е. честа, им е поважна од с`е друго на светот. Тоа што не се купува, не е за продажба. Само стекнатите “вредности” во животот, можат да се изнесат на берзите за продажба. Се продава физичкото, материјалното. Духовното и емотивното – НИКОГАШ !

Честа е синоним за најголемата човекова доблест, најдрагоцената човекова особина. А особини, к`о особини; Некои се стекнати, некои се наследни. Наследените особини се генетика, а генетиката не познава единица мерка. Наследените особини се најскапоцени, затоа се непроценливи. Тие се аманет ! Некому му е наследена тапијата, некому други богатства.....а, некому само “хермелиновото крзно” т.е. ЧЕСТА. Знам, некои ќе речат: “С`е си има своја убавина”. Точно ! Се согласувам ! Но, сепак и покрај с`е, кога ќе останете сами со себе, во најтемниот дел од ноќта, во најдлабокиот Ваш сон, сами (и никако поинаку), ќе треба да си одговорите на прашањето: “Што е поважно ?” ГЛАВАТА или ЧЕСТА.

Пишува Зоран Николовски,Дипл. Инг. Арх.

(Ставовите изнесени во колумните не се ставови на редакцијата на Апла.мк. Затоа Апла.мк не сноси одоговорност за содржината на истите)